Doğru anlamanın ölçüleri- 4

Faruk Beşer

f.beser@gmail.com

Geçen yazılarımıza ilave olarak birkaç ölçüden daha söz edeceğiz:

MEZHEPLER DİN DEĞİL İMKÂNDIRLAR

Mezhep anlayışı konusunda da ifratlar ya da tefritler yaşadığımızı daha önce yazmıştık. Mezhepler birer farklı din değildirler, mükelleflerin fiillerinin / ef’âl-i mükellefinin hükümleri konusunda tutarlı birer anlama çabasıdırlar.

O büyük müçtehitlerimizden Allah razı olsun, çok büyük çabalarla bu bütüncül tutarlılığı sağlamaya çalışmışlar ve ümmete hazır imkânlar sunmuşlardır. Bu sebeple mezhepleri gereksiz görme ve onlara karşı olma, işi bilen insanların yapacağı şey değildir. Sistem filozofları gibi olan o mutlak müçtehitlerin dışındakilerin bu tutarlılığı sağlaması zordur. O halde avamın İslam’ı doğru yaşaması için bir mezhebe uyması, mezhep tanımamaktan çok daha ihtiyatlıdır. Ancak o büyük müçtehitlerin ulaştıkları içtihatların bir kısmının zamansal olduğunu, ayrıca bizim anladıklarımıza göre daha az olmakla beraber hata ihtimali taşıdığını da bilmemiz gerekir. Gerçi bunu avama telkin etmenin de bir anlamı yoktur. Ama âlim dediğimiz insanlar, müçtehit olmasalar bile hakikati bu ihtimalleri hesap ederek düşünmeli, anlamalı ve anlatmalıdırlar. Hatta Gazali’nin dediği gibi, ilim talipleri bile bu ihtimali hesaba katıp kör taklitten kurtulamazlarsa dini doğru anlayamazlar. Yeter ki, şüpheleri ve itirazları had bilmezlik düzeyine çıkmasın, saygıyı ve edebi de öğrenmiş olsunlar.

İlginçtir ki, bugün mezhep vurgusu yapanlar, çok koyu Hanefi olduklarını söyleyenler öyle uçuk fikirler ve inançlar üretirler ki, Hanefi imamları bunları duysa döverler. Mesela Ebu Hanife, Kitab’ın ve Sünnet’in ya da İslam’ın genel kurallarına, yani kıyasa aykırı olan haber-i vahid, sahih olsa bile onunla amel etmem derken bu zevat; bir hadisi bizim sâdatımızın kitaplarına almış olması bizim onu sahih bilmemiz için yeterlidir, öyle bir iki kişi mevzudur dedi diye hadisi reddetmeyiz derler. Bu anlayış mezhep bağlılığı değil mezhep cahilliği ve batıni görüşlerine, kurguladıkları ideolojik İslam’a kılıf bulma çabasıdır. Kastettikleri sâdat da müçtehitler, hatta âlimler değil, kendi kutsadıkları adamlardır. Burada kutsal ile mukaddes arasındaki farka bir kez daha dikkat çekelim. Demiştik ki, ilim tahsiline, doğru sadece bizim mezhebimizin dediğidir diye başlayan bir talip hakikate ulaşamaz.

TEFSİR SABİT, TEVİL DEĞİŞKENDİR

Tefsir nasların sözel anlamıdır, dil olarak ne dedikleridir. Tevil, sözel anlama aykırı olmayan işaretler, tedailer ve hissedişlerdir. Anlama konusunda tevil kıyamete kadar devam edecektir. Ama tevillerin kesin doğru olduğu garantisinin olamayacağını, tefsiri bırakıp tevile uymanın saptıracağını ve fitne çıkaracağını bizzat Allah söylemektedir. O halde Kuranıkerim’in lisanî anlamı konusunda bu işin başındakilerin anladıklarına zıt bir anlama olmaz. Mesela birisi Nisa 34’deki darp kelimesi vurmak değil, çıkıp dolaşmaktır derse sadece kendi cahilliğini ortaya koymuş olur. Ama darbın vacip olup olmadığını, hiç olmayabileceğini, tavsiye olabileceğini, evla olan olmadığını söylemek ise tevildir ve anlamlı olabilir. Bu konuyu da daha önce detaylı yazmıştık.

DİNİN ASIL KİTABI KURANIKERİM’DİR

Sünnet bile Kuranıkerim’i anlamak için vardır. ‘Bütün kitaplar tek bir kitabı anlamak içindir’. O halde grupların/fırkaların itibar ettikleri kendi büyüklerinin kitapları Kuranıkerim’i gölgelememelidir. Hiçbir kitap için, bunu okumakla da Kuranıkerim’i anlamış olursunuz denemez. Elbette yerine ve zamanına göre her eserden yararlanılabilir. Ama hiçbir zaman bunlar onun önüne geçemez.

Teoride bu prensip kabul edilir ama uygulamada bazı fırkalar kendi kitaplarını asıl ve birinci kaynak olarak görür ve sırf ona müracaat ederler. Tekrar edelim; beşerin yazdığı bir kitap İslam’ın yegâne kaynağı olamayacağı gibi, hiçbir âlim de, ne kadar büyük olursa olsun, tek merci olamaz. İlim Allah’tandır ve O herkese farklı ilimler verir. Ancak âlimin ilmiyle amel etmesi de esastır. Aksi takdirde onların bilgisi ‘ilim’ değil, zan olmuş olur. Şatıbî’nin dediği gibi, ilim düzeyindeki bir bilgi, insanı amel etmeye zorlayan bilgidir. Aksi ise sanmaktan ibarettir. Buna bağlı olarak:

DİN MUAMELEDİR, AHLAKTIR

Din iman edip yaşanan bir nizamdır. Sözünü ettiğimiz ilimle iman arasında ilişki vardır. İmana götüren bilgi, kesin bilgidir yani ‘ilim’dir. Yaşanmayan bilgi din olamaz. Resulüllah Efendimiz (sa) ‘ben sırf ahlaki erdemleri tamamlamak için gönderildim’ buyurur. O halde din entelektüel bir eksersiz konusu değildir. Bütün mesele kulun her fiilinde Allah’ı anmasıdır, yani zikirdir. O’na kulluktur, ibadettir. Allah’ı zikiretmeyen O’nu unutan demektir. O’nu unutanlara O kendilerini de unutturur. Allah’ı unutup kendilerini de unutanlar dini öğreten âlimler olamazlar.

(YENİ ŞAFAK)