logo

03 Ağustos 2019

Tahtın gölgesi


Taha Kılınç
t.kilinc@gmail.com

Suudi Arabistan Krallığı’nın kurucusu Abdulaziz bin Abdurrahman, 1932’de resmen bağımsızlığını ilân ettiği devletini, iki temel üzerine bina etmişti: Kendi ailesi (Âl-i Suûd) ve onu destekleyen kabilelerle, siyasete dinî dayanak sağlayan ulema sınıfı. İngilizlerin lojistik yardımıyla 1925’te Hicaz’ı ele geçirdikten sonra Arap Yarımadası’nda gücünü sağlamlaştıran Kral Abdulaziz, kılıç kuvvetiyle iktidarının sınırını çizerken, halk tabanındaki meşruiyetinin temin edilmesi işini de ulemaya devretmişti. “Vehhâbilik”in kendisine nispet edildiği Muhammed bin Abdilvehhâb’ın (1703-1792) izinden giden ulema sınıfı, Kral’a tam itaat karşılığında, Suudi Arabistan’da böylece devletin iki ayağından birini teşkil etti.

Eğitim sisteminden ülkedeki dinî hayatın pratiklerine kadar, devletin halka dönük yüzündeki her şeyin kontrolü, ulema sınıfına emanet edilmişti. Ancak şu üç alanda hüküm vermek, sorulmadıkça yorum yapmak ve karar almak, ulemanın yetkisinin dışındaydı: 1) Uluslararası ilişkilerde atılan adımlar ve kurulan ittifaklar, 2) Petrol gelirlerinin nereye ve nasıl sarf edileceği, 3) Kraliyet ailesinin özel yaşamı. Bunların dışında, bilhassa “kadın” sahası, Suudi ulemanın on yıllar boyunca tekeli kimseye bırakmadığı bir imtiyaz alanı olacaktı.
Kral Abdulaziz’in öldüğü yıl, 1953’te, Suudi Arabistan’da ilk kez “müftülük” makamı ihdas edildi. Bu kritik göreve getirilen ilk isim, Muhammed bin İbrahim Âl-i Şeyh idi. Müftü’nün adının sonundaki “Âl-i Şeyh” lakabı, kendisinin direkt olarak Muhammed bin Abdilvehhâb’ın soyundan geldiğini gösteriyordu. 1969’daki ölümüne kadar, kesintisiz olarak 16 yıl görevde bulunan Muhammed bin İbrahim, kendisinin döneminde ilk kız okullarının açılması ve eğitim hamleleriyle dikkat çekti. Yine bu dönemde, “Yüksek Ulema Konseyi” (Hey’etu Kibâri’l-Ulemâ) oluşturularak, ülkedeki önemli din adamları aynı çatı altında bir araya getirildi.

Suudi Arabistan’ın ikinci müftüsü, Riyad kökenli bir aileye mensup olan Abdulaziz bin Bâz’dı (1912-1999). Hocası Muhammed bin İbrahim’in ölümünden sonra vekâlet ettiği makama 1975’te resmen atanan Bin Bâz, yaklaşık 25 yıl kaldığı bu görevi sırasında, hem Suudi Arabistan içinde hem de Ortadoğu’da birbirinden kritik gelişmelere tanıklık etti. 1979’da yaşanan Kâbe Baskını sırasında Mescid-i Haram’da askerî operasyon düzenlenebilmesine yönelik verdiği fetva ile 1990’da Körfez Krizi’nde Suudi hükümetinin ABD ile ortaklaşa hareket etmesinin altını dinî yönden doldurduğu fetva, kendisine yönelik birçok eleştiriyi beraberinde getirdi. Özellikle Suudi hanedanına muhalif Selefî gruplar, Bin Bâz’ın duruşunu şiddetle tenkit ettiler. Öte yandan Bin Bâz, 1966’da Seyyid Kutub’un idamından sonra, Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdunnâsır’ı ağır şekilde eleştirdiği ünlü mektubuyla da akıllarda kaldı. Yine onun şahsî çabalarıyla, Mısır ve Suriye’deki baskıcı rejimlerden kaçan binlerce âlim ve siyasetçi, Suudi Arabistan’da kendilerine rahatça yer buldular, okullarda ve kamu kurumlarında istihdam edildiler.

Abdulaziz bin Bâz’ın ölümünden sonra göreve getirilen üçüncü ve mevcut müftü Abdulaziz Âl-i Şeyh, tıpkı ilk müftü gibi Muhammed bin Abdilvehhâb’ın soyundan gelen bir isim. 11 Eylül 2001 saldırıları ve sonrasında Suudi Arabistan’a, Selefî ideolojiye ve genel anlamda İslâm dünyasına yöneltilen eleştirilerle yüzleşmek durumunda kalan Müftü, tahtın gölgesine sığınmakta, seleflerini fersah fersah geride bıraktı. Özellikle, 2011 sonrasındaki süreçte, Kraliyet yönetiminin siyasî tercihlerine ve bazen birbirini nakzeden ani gelişmelere fetva yetiştirme noktasında üstün bir performans sergiledi.

Kaderin garip bir cilvesiyle, Suudi Arabistan’ın şimdiye kadarki üç müftüsünün ortak bir özelliği var: Âmâ olmaları. Görme engellilik, elbette seçilmeleri için temel bir kriter değildi, ancak bu ilginç rastlantının, işgal ettikleri makamın duruşu noktasında sembolik bir manasının olduğunu iddia edenler de yok değil.

Ve elbette, Krallığın kuruluşunda “yasak alan” ilan edilen üç nokta da, bu üç müftünün buluştuğu bir başka ortak payda oldu. 1964’te Suûd bin Abdulaziz’in tahttan indirilerek yerine kardeşi Faysal’ın kral ilân edilmesi sürecinde de, ulema, kraliyet ailesinin ortak kararına dinî destek sunma rolünden daha fazlasını oynamamıştı.

Suudi Arabistan ulema sınıfı, böylece on yıllar boyunca, kendilerine yasaklanan alana girmeme karşılığında, ülke içinde önemli bir salahiyete sahipken, şimdi Veliaht Prens Muhammed bin Selman, ellerinde ne varsa hızla yok ediyor. Her biri dünya basınında “devrim” olarak adlandırılan reformlar ardı ardına sıralanırken, ulemanın geçmişte “haram” dediği ne varsa, şimdi devlet eliyle “helal” hale getiriliyor. Harem-selamlığın tamamen kaldırıldığı kamusal eğlenceler, kadın şarkıcıların sahne aldığı kutlamalar, müstehcen video-klipler, kadınlara araç kullanma ve yalnız başına seyahat etme yasağının kaldırılması gibi birçok “yenilik” Suudi toplumunun başını döndürürken, elbette şu sorulara henüz cevap veren yok: “Şimdi serbest bırakılan şeyler İslâm’a aykırı değil idi ise, neden yasaktı? Yok İslâm’a aykırı ise, nasıl serbest bırakılabiliyor?”

Muhammed bin Selman liderliğinde Suudi Arabistan’ın ilerlediği “reform yolu”, ulema sınıfını, tabir-i câizse, paçavraya çevirme hedefine matuf. Reformlara karşı çıkanların hapsi boyladığı, karşı çıkmayanların ise -itibarlarını tamamen yitirme pahasına- dün söyledikleri şeylerin tam tersini onaylamak durumunda kaldıkları nevzuhur bir durum…

Suudi ulemanın elinde şu anda sadece ramazan ve kurban vakitlerini tayin yetkisi kaldı… Onları da astronomiye kaptırmaları yakındır.

(YENİ ŞAFAK)

Etiketler:
Share
407 Kez Görüntülendi.

Yorum yapabilmek için Giriş yapın.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER KÖŞE YAZILARI

  • İNZAL EDİLMİŞ ADIMIZI, ÜRETİLMİŞ “İSLÂMCI” KAVRAMI İLE DEĞİŞTİRMEK SAPMALARA KAYNAKLIK ETMİŞTİR

    02 Mart 2020 YAZARLAR

    Her din ya da ideoloji, kendini özgün taşıyıcı kavramlarıyla ifade eder, tanımlar ve mesajını insanlara ulaştırır. Temel tanımlayıcı kavramlar, nötr değildirler; zihnine girdikleri, kendilerini benimseyerek kullanan insanları, kendi arka planındaki din, düşünce, felsefe ve ideoloji istikametinde dönüştürürler. Bunlar, o din ya da ideolojinin, taşıyıcı, inşa edici ve dönüştürücü etkiye sahip olan inanç eksenli kavramlarıdır. Bir de taşıyıcı olmayan, yani dinî ve ideolojik boyutu belirleyici olmayan kavramlar vardır ki onları, her din ya da ideol...
  • ‘Savaş ve Siyaset’, Aynı Hedef İçin, Farklı Silâhlarla Yapılan Eylemler Manzumesidir Kaynak: ‘Savaş ve Siyaset’, Aynı Hedef İçin, Farklı Silâhlarla Yapılan Eylemler Manzumesidir – SELAHADDİN E. ÇAKIRGİL

    02 Mart 2020 YAZARLAR

    Bu Pazar günü, birkaç noktaya değinelim: 1- Anamuhalefet’in lideri ve sözcülerinin, ‘Bizim askerimizin tırnağının ucundan kesip attığı bir parça bile bütün Suriye’den daha değerlidir.’ şeklindeki sözü çok matah bir şeymiş gibi geçen hafta boyunca sık sık dile getirmeleri sorgulanması ve utanılması gereken bir yaklaşımdır. KK ve adamları, yürekleri elveriyorsa, aynı sözü, Suriye için değil de, o ülkeye yarım asırdır zorla tahakküm ve zulmeden Baas Partisi, Esed Hanedanı ve Beşşâr Esed’in şahsı için söylesinler. Ama, dilleri varmaz ona bir olu...
  • Süleymani’nin öldürülmesine niye sevineyim?

    04 Ocak 2020 YAZARLAR

    İran’ın önemli generallerinden birisi, ABD füzeleri ile öldürüldü. Sevinmemiz gerektiğini söylüyor bazılarımız.. Gerekçeler önümüze koyuyorlar.. “Ortadoğu’da sürekli Şia mezhebinin yayılması için, haksız girişimlerde bulunup, örgütlenmeler yaptı.. Suriye’de binlerce Müslümanın ölümüne sebep oldu.. Yemen’den sorumlu.. Irak’tan sorumlu.. Kadınların ırzına geçilmesinden sorumlu.. Bebeklerin ölümünden sorumlu.. Esad’ın kimyasal silah kullanmasından sorumlu..” Devam ediyor, tutulan liste.. Devam ediyor, gerekçeler.. Ben ise şöyle bakıyor...
  • Tapu idaresi tepkide niye gecikti?

    03 Ocak 2020 YAZARLAR

    Haber yankı uyandırmış, konu nazik, konu netameli, ucu 'çılgın proje' hassasiyetlerine dokunuyor, kamuoyu zaten teyakkuzda, duyarlılık tavana vurmuş, üstüne belediyelerin tapu bilgilerini online sorgulama yetkisinin kaldırıldığı söyleniyor, Kanal İstanbul hattındaki arazileri toplayanların izi sürülemeyecek deniyor, yer yerinden oynuyor... Ne beklersiniz; tepkilerin hedefindeki Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün zaman kaybetmeden, sabah ilk iş duruma açıklık getirmesini. Peki onlar ne yapıyor? Haberi alan alıp satan sattıktan sonra, a...