Siyaseti cemaatçi zihniyetiyle meşrulaştırmak

Mehmet Ocaktan

m.ocaktan@gmail.com

Günümüz İslam dünyasında ve özellikle de Türkiye’de din-siyaset ilişkisi konusunda insanlar farklı uçlara savrulmuş durumdalar. İkinci Dünya Savaşı sonrasında güçlenen demokrasi ve özgürlük rüzgarları doğal olarak İslam dünyasını da derinden etkiledi. Despotik rejimlerin baskılarıyla yaralanan Müslüman dünyanın insanları demokrasi ve özgürlük fikriyle bir arayışa girdiler ve yeni doğan bu umuda kucak açtılar. Çünkü baskıcı rejimlerle karşılaştırıldığında demokrasi, Müslüman birey ve toplumlar için kendilerini ifade etmek bakımından daha geniş imkanlar sunuyordu.

Ancak İslam ülkelerinde Batılı anlamda bir demokrasinin gelişmesinin önünde büyük zorluklar bulunduğu da muhakkak. Bir kere geleneksel İslam kültürünün tarihsel tecrübesine sadık kalınarak demokrasinin temelini oluşturan özgürlüklerin gelişmesinin önünde ciddi zorluklar bulunuyordu. Hele de tarih içinde oluşan klasik İslam siyaset doktrini aynen korunarak demokrasinin hakim kılınması neredeyse imkansız bir durumdu.

Nitekim, son yüzyılda İslam toplumlarındaki bütün demokrasi denemeleri ya başarısız oldu, ya da şekli demokrasiler olarak yoluna devam etmek zorunda kaldı. Zira geleneksel İslam siyaset düşüncesinin sunduğu tarz, saltanat ve krallıklardan başka yönetim biçiminin bilinmediği bir siyasi kültür üzerine oturmaktaydı. Dolayısıyla modern zamanların Müslüman toplumlarının demokrasiye buluşmaları hiç kolay olmayacaktı.

Hemen belirtmek gerekiyor ki Türkiye, İslam dünyası içinde demokrasi tecrübesi en zengin olan ülkelerden birisidir. Zira Osmanlı’dan itibaren Türkiye’nin siyesi rotası hep Batı istikametinde olmuştur. Tanzimat’la başlayan modernleşme süreci, her ne kadar başarılı örnekler ortaya çıkaramamışsa da demokratik kurumlarla tanışma imkanının önünü açmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarını bu çerçevede değerlendirmek mümkün değildir. Çünkü kuruluş ideolojisi otoriter bir zihniyet yapısına dayanmaktadır. Kaldı ki o günün dünyasında, özellikle İtalya ve Almanya örneği bağlamında da hakim zihniyet otoriterliktir. Dolayısıyla kuruluş yıllarını, Batı dünyasında da hakim olan zihniyetle birlikte değerlendirmekte yarar var. Bu yürüyüşün sonunda Türkiye de Batı dünyasındaki demokratik gelişmelere paralel olarak önce çok partili hayata geçmiş ve bu istikamette zaman zaman darbelerle kesintilere uğrasa da demokrasi yürüyüşüne devam etmiştir.

Ancak şunu da kabul etmek gerekiyor ki, bunca tecrübeye rağmen Türkiye kamil manada bir demokrasi kültürüne kavuşamamıştır.

Galiba tam bu noktada Türkiye dahil İslam ülkelerinin hiçbirisinin neden gerçek anlamda bir demokrasiye ulaşamadığını açık yüreklilikle tartışmak gerekiyor. Kabul edelim ki, bizim kültürel kodlarımız cemaatçi bir zihniyet yapısına dayanmaktadır. Bu yüzden de İslam siyaset doktrininin kapıları rasyonel akla kapalıdır. Oysa Hz. Peygamberin sunduğu evrensel mesaj, akıl, adalet, gerçeklik ve şefkat üzerine bina edilmiştir.

Maalesef tarihsel süreç içinde İslam toplumlarında hakim olan yönetim anlayışı, itaati ve kulluğu esas alan cemaatçi bir zihniyet yapısı geliştirdiği için rasyonel siyasetin gelişmesi mümkün olmamıştır. Bunun sonucunda oluşan bütün siyasi hareketler ancak dini retoriğe bağlı bir çizgide gelişme gösterebilmiştir. Yani bir bakıma siyaset dinin üzerine bina edilmiştir. Dolayısıyla geleneksel İslam doktrininin çizgisi dışına taşan siyasi faaliyetler din dışı kabul edilmiştir. Ve ne yazık ki akıl ve bilgiden çok, manevi işaretlerin oluşturduğu bir iklimden beslenen ‘kutsal otoriteler’in kuşatması altındaki İslam toplumlarında her tür meşrulaştırma din üzerinden yapılmaktadır. Bu yüzden de din siyasetin aracı haline dönüşmüştür. Eğer din siyasetin aracı haline dönüşür, siyasi otorite bir bakıma dinin merkezi haline gelirse bu hem demokrasiye açılan kapıları kapatır, hem de İslam’ın evrensel mesajına zarar verir. Unutmayalım ki modern zamanların ihtiyaçlarına cevap verecek dini bir söylemin aklı, adaleti ve şefkati içeren bir mesaj olması gerekir. Oysa siyaset doğası gereği bir iktidar mücadelesi alanıdır. Dinin bu mücadelede araçsallaştırılması, en çok ilahi mesaja zarar verir.

(KARAR)