Osmanlı’da da Cumhuriyet’te de muhalefeti hiç sevmedik

Mehmet Ocaktan

m.ocaktan@gmail.com

Genel olarak İslam siyaset kültüründe ve de Osmanlı’da yönetime biat esastır. Osmanlı imparatorluğunda yeni padişahın tahta geçme aşamasında, başta şeyhülislam ve sadrazam olmak üzere devlet görevlileri, otoritenin gücünü göstermek amacıyla herkesin huzurunda sultana biat ederler. Padişah bir bakıma kutsal otoriteyi temsil ettiği için aşkın kurallara tabidir. Her ne kadar Osmanlı’da padişahın gücü ulema, yeniçeriler, bürokratlar ve yerel güçler tarafından sınırlandırılıyor ise de, zamanla ulemanın etkisi zayıflamış ve bu yapı kurumsal bir denetleme mekanizmasına dönüştürülememiştir.

Özellikle II. Mahmut’un yenileşme çalışmaları ile birlikte iktidarın meşruiyeti konusunda seküler arayışlar olmuşsa da, otoriteye atfedilen kutsallık bağlamında bir değişiklik gerçekleştirilememiştir. Ve II. Abdülhamid’le birlikte mutlakiyetçi otorite daha da güçlendirilmiştir.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecine yakından baktığımızda, modernleşme paradigması üzerine inşa edilmeye çalışılan Cumhuriyet döneminde de ‘itaat kültürü’nün ve muhalefet düşüncesine bakışın çok fazla değişmediğini görürüz. 1925 sonrasında mutlak otoriteye sahip tek adama itaat kültürünün yeni bir ivme kazandığına dikkat çeken Tanel Demirel’in bu konudaki tespitleri son derece çarpıcıdır: “Yeni milliyetçi devletin kuruluşu ile, din ve devleti şahsında birleştiren padişah yerine, millet ve devletin somutlaşmış hali ‘şef’ kavramı gündeme gelmiştir. Atatürk ve daha sonra İnönü, görülmez ya da dokunulmaz olmasalar da, kendileri ile yönetilen kitle arasında mutlakçı sultanları andıran ve büyük adam ve lider kültünü besleyen bir mesafe koymaktan geri kalmamışlardı.” (Türkiye’nin Uzun On Yılı, s.1647)

***

Tarihsel tecrübeler göstermiştir ki, Osmanlı’da da, Cumhuriyet döneminde de iktidara yönelik açık eleştiri vatan hainliği, rejim düşmanlığı ve de fitne olarak görülmüştür. Aynı şekilde günümüz Türkiye’sinde de iktidar eleştirisi FETÖ ve PKK aparatı kullanılarak ihanet olarak değerlendirilmektedir.

Maalesef Cumhuriyet’in ilk yıllarından günümüze kadar geçen bütün siyasi tarihimiz boyunca ‘muhalefet’ düşüncesi bir virüs ve hastalık olarak değerlendirilmiştir. Aslında Batı toplumlarında da muhalefet düşüncesinin gelişimi ve dönüşümü kolay olmamıştır. İktidarı sorgulayan aristokrasi, burjuvazi ve işçi sınıfı gibi güç odaklarının uzun mücadeleleri sonucunda çoğulcu bir yapı ortaya çıkabilmiştir.

Ve ancak bütün bu mücadelelerin sonunda, modern demokrasilerde iktidara yönelik eleştiriler konusunda tahammül kavramının gelişimi mümkün olabilmiştir. Çünkü Batı toplumları eleştiriyi cezalandırmanın bedelinin toleranslı davranmaktan daha ağır olduğu gerçeğini keşfetmişlerdir.

Bizde ise en temel sorun, tahammül eksikliğidir. Maalesef modern toplumlarda yaşanan değişim süreci bizde yaşanmadığı için, İslam siyaset kültüründen devraldığımız “doğrunun tek olduğu” kabulü üzerine bina edilen siyaset etme anlayışı, farklı görüşleri dillendiren ve de muhalefet edenleri kötü niyetli, fitneci ve düşman olarak görmeyi gerektirmiştir.

Kabul etmek gerekiyor ki çok partili hayata geçiş sürecinde ve sonrasında iktidar-muhalefet ilişkileri, geleneksel kodlarımızdaki “doğrunun tek olduğu” kabulü üzerinden yürütülmüştür. Bu yüzden de Batı toplumlarında eleştirel düşünce çerçevesinde gelişen iktidar-muhalefet karşıtlığı, bizde işin başından bugüne kadar adeta bir “düşman” konumlandırması içinde cereyan etmiştir.

Tanel Demirel’in kitabında, 1956 yılı gazetelerinden naklettiği haber bugüne de ışık tutması açısından son derece ibret vericidir: “Eisenhower’in müşavirlerinden birinin Türkiye”yi ziyaret ettiği bir dönemde CHP hükümeti eleştiren bir bildiri yayınlayınca, DP, muhalefetin ‘memleketin yüksek menfaatlerini bir ihtiras uğruna ayaklar altına’ aldığından söz ederek sert bir cevap vermiş, Menderes de partiyi (CHP’yi) jurnalcilik, milli menfaatleri kundaklamak, casusluk gibi son derece ağır ifadelerle suçlamıştır.” (s.160)

Görüldüğü gibi siyasi hayatımızda ve özellikle de iktidar-muhalefet ilişkilerinde çok da değişen bir şey olmamış…

(KARAR)