Müslümanların engizisyonu olur mu?

Mehmet Ocaktan

m.ocaktan@gmail.com

Yüzyıllar içinde tarihte olup bitenlere baktığımızda pek çok aydınlık ve yaratıcı düşünceyle karşılaşmak ne kadar mümkünse, bir o kadar karanlık sayfalar arasında yürek burkucu olaylara tanıklık etmek de mümkündür. Biliyoruz ki gerek Batı, gerekse Doğu toplumlarında totaliter rejimlerin muhaliflerini susturmak ve sindirmek için sayısız işkence yöntemleri ve zindan aksesuarları kullanmışlardır.

Mesela kızgın kerpetenler, çivili sandalyeler, büyük huniler, parmakları sıkıştıran mengeneler, ölüm askıları Katolik Kilisesi’nin vazgeçilmez yardımcılarıydı ve engizisyon mahkemelerinin utanç dolu sayfalarını oluşturuyordu.
Tarihin karanlık sayfaları arasında sadece Batı’nın engizisyon mahkemeleri yok elbette. Müslümanların tarihinde de bilim ve hikmet adına gururla anacakları pırıltılı sayfalar olduğu gibi, farklı düşünenlerin, muhalefet edenlerin İslam adına katledildiği, işkenceye tabi tutulduğu karanlık sayfalar da bulunmaktadır.

Tarihimizde utanç duyulacak İslam adına işlenmiş cinayetler ve işkenceler konusunda Mana yayınları tarafından hazırlanan çok değerli bir çalışmanın altını çizmek istiyorum: “Müslümanların Engizisyonu…” Çalışmanın editörlüğünü değerli tarihçi Mehmet Azimli yapmış. Kitabın önsüzünde, Müslümanlar için temel ölçü olan Kur’an’da “Dinde zorlama yoktur” denilerek düşünce hürriyetinin garanti altına alındığını belirten Mehmet Azimli şöyle diyor: “Kendi ikballerini devam ettirmek isteyen dini ve siyasi hakim zümreler, ‘zındık, mülhit, kafir, mürted…’ kategorilerine koyup yok etmek üzere her türlü vahşiliği İslam’ın adını kullanarak yapabilmişlerdir.”

Kitapta Hz. Peygamberin “Gök kubbenin altında ve yeryüzünün üstünde Ebu Zer’den daha doğru sözlü kimse yoktur” dediği, Muaviye’nin adaletsizliklerine karşı çıktığı için sürgünde ölüme terkedilen Ebu Zer el-Gıfari’den halifeye payanda olmayı reddettiği için hapiste işkence altında ölen İmam- Azam Ebu Hanife’ye, Fikri özgürlüğünün kısıtlanmasıyla şehirden şehire sürülürken, sığındığı bir köyde ölen Buhari’den farklı fikirlerinden dolayı vahşice öldürülüp yakılan cesedinin külleri Dicle’ye savrulan Hallac-ı Mansura, zındıklık ithamından kurtulmak için tövbe ettiği halde Ebussuud Efendi tarafından öldürtülen Şeyh Karamani’den çağdaşı olan bilginlerin kıskançlıkla zındık suçlamasıyla katledilen Molla Lütfi’ye kadar pek çok alimin, düşünce insanının acıklı hikayesi var.

Tarihimizde fikir özgürlüğü bağlamında yaşanan bu tür kıyıcı örneklerin gündeme taşınmasından rahatsızlık duyanlar olacaktır. Gerçeğin doğrudan ifade edilmesinden pek hoşlanmasak da, maalesef biz “şanlı tarih” masallarıyla şekillenen bir hamaset kültüründen geliyoruz.

Katolik Kilisesinin işkencelerini süsleyerek anlatmayı pek severiz ama, Tarihimiz söz konusu olduğunda sanki bizde benzer baskılar, zulümler ve işkenceler hiç olmamış gibi davranıp fetih hikayeleri anlatmaya devam ederiz. Elbette Müslümanların tarihinde de büyük alimler, filozoflar, bilim insanları ve büyük şairler bulunmaktadır. Mesela, kelam ve fıkıh ilminin kurucusu olarak kabul edilen Ebu Hanife başlı başına bir zirvedir. Aynı zamanda ilk İslam filozofu olarak anılan Ebu Hanife, nassın yanında akla da önem vererek onu dinin kaynaklarından birisi haline getirmiştir. Geliştirdiği hukuk sitemi sadece İslam toplumları değil, başka kültürler ve medeniyetler tarafından da dikkate alınmıştır. Ama ne yazık ki, böylesine değerli bir alim iktidarın payandası olmayı reddettiği için zindana atılmış, işkence görmüş, bir rivayete göre de zehirlenerek öldürülmüştür.

Tarihin bütün evrelerinde ve de modern zamanlarda fikir özgürlüğüne karşı yapılan baskıları, işkenceleri özetlemesi açısından kitabın önsözünde yer alan Ali Şeriati’nin şu cümlesi son derece manidar: “Komşumuzun bir horozu vardı. Sabah erkenden ötüyordu, bir süre sonra kesildi. Komşumuza horoz nerede dedim? Dedi ki: Sabahları bizi uyandırdığı için kestik. Yıllar sonra üniversiteye katıldığımda anladım ki, kim insanları uyandırıyorsa kesilmeye mahkumdur.”

Eğer hamaseti bırakıp, tarihimizi daha objektif bir gözle analiz edebilirsek, eminim günümüz Müslüman dünyasının yaşadığı problemleri de daha iyi anlayabiliriz.

Mana yayınlarının bu çalışmasıyla ilgili olarak, acaba kitaba “Müslümanların engizisyonu” yerine başka bir ad konulabilir miydi diye düşündüğümü belirtmek istiyorum. Zira Müslüman dünyadaki baskı yöntemlerinin, Batı’daki engizisyonla tıpatıp bir benzerlik oluşturduğunu söylemek mümkün değil. Ama İslam tarihinde yaşanan cinayetleri tam anlamıyla tarif edebilecek başka bir ad da yok. Muhtemelen yayınevi biraz da “engizisyon” kelimesinin kışkırtıcılığını dikkate alarak böyle bir ad koymuş olmalı.

(KARAR)