Keşmir meselesi ve ötesi

Hakan Albayrak

h.albayrak@gmail.com

Hindistan ve Pakistan devletleri kurulurken (Ağustos 1947) Keşmir bölgesinin statüsü konusunda ihtilafa düşüldü. İki taraf da Keşmir üzerinde hak iddia edince ordular karşı karşıya geldi, savaşlar birbirini takip etti, karşılıklı olarak ağır zayiat verildi ve hâlâ zayiat veriliyor.

Şu günlerde ortam yine kızışmış vaziyette.

***

Jammu-Keşmir (Hindistan tarafı) ve Azad Keşmir (Pakistan tarafı) olmak üzere ikiye bölünen Keşmir, güç birliği yapmaları halinde süper güce dönüşebilecek olan iki ülkenin bir araya gelmesini engelliyor.

Hindistan’ın kurucu lideri Gandi, savaşı durdurmak için Pakistan’a bir dostluk ziyaretinde bulunmaya hazırlanırken öldürülmüştü (30 Ocak 1948). Ne yazık ki Yeni Delhi, Gandi’nin değil, bu barış misyonerini hunharca katleden fanatik Hindu milliyetçilerinin Keşmir siyasetini tercih etti. O gün bu gündür bu siyasetten şaşmıyor. Askeri meydan okumaların ötesine geçmeyen ve dolayısıyla Pakistan’ı bilemekten başka bir işe yaramayan Keşmir siyasetini değiştirmeye, Pakistan’la uzlaşma yollarını aramaya yanaşmıyor. Halbuki, 100 milyonun üzerinde Müslüman vatandaşı bulunan Hindistan’ın, her şeyden önce kendi iç huzuru için Pakistan’la uzlaşmaya ihtiyacı var. Hindu vatandaşları ile Müslüman vatandaşları arasındaki ‘mutat’ çatışmaların önüne geçemeyen Hindistan hükümeti, bu sorunun ancak ‘Keşmir üzerinden’ çözülebileceğini idrak etmelidir. Jammu-Keşmir’de Hindistan ordusu ile Pakistan destekli mücahit grupları arasındaki kanlı çatışmaların sona ermesi ve Yeni Delhi ile İslamabad arasındaki buzların erimesi, emperyalist tezgahlarda kullanılmaya pek elverişli olan Hindu-Müslüman geriliminin düşmesine, ulusal birliğin önündeki psikolojik bir engelin kalkmasına ve Hindistan’ın provokasyonlardan / sabotajlardan emin bir şekilde yükselmesine hizmet edecektir.

Çözümsüzlükte Pakistan’ın da kusuru olabilir. Devasa gövdesine rağmen Asya’da -Afganistan hariç- etkin bir güç olamayışı, Pakistan’ın siyasi manevra kabiliyetini sorgulamamızı gerektiriyor. Belki de Keşmir meselesine saplanıp kaldığı için gövdesine yaraşır bir bölgesel güç olamıyor Pakistan. Temel siyasi, iktisadi ve içtimai meselelerini çözemeyişi, bunları çözmeye odaklanamayışı de Keşmir meselesine saplanıp kalmasıyla alâkalı olabilir. Hint kökenli Amerikalı Müslüman mütefekkir Muktedar Han’a göre kesinlikle öyle; Pakistan ‘tamamen Keşmir odaklı’ bir devlet olduğu için siyasetle askeriyeyi birbirinden ayıramıyor, nükleer silah yapabilirken tarım reformu yapamıyor, Bangladeş’i kaybetmesine yol açan -ve başka bölgelerini de kaybetmesine yol açabilecek olan- feodalite sorununu çözemiyor vs, vs, vs…Hindistan’la barışmak ve düşmanlığın ağır askerî, siyasî, iktisadî, içtimaî faturalarından kurtulmak, Pakistan’ın stratejik önceliği olmalıdır.

Hem Hindistan’ın hem de Pakistan’ın maslahatı, savaş baltalarının toprağa gömülmesini gerektiriyor. Keşmir meselesinin çözülmesi çok önemli, ama bugün için bundan daha önemli olan, tarafların, bundan böyle ihtilaflara değil işbirliği imkânlarına odaklanacaklarını, iki ülkenin muazzam potansiyellerini birleştirmeye ve müşterek kalkınmanın önünü açmaya bakacaklarını ilan edip, bunun gereğini yapmaya başlamalarıdır. O vakit Keşmir’de tansiyon düşer ve karşılıklı restlerin yerini karşılıklı jestler alır.

Bazı meseleleri çözmenin tek yolu, o meseleler yokmuş gibi davranmaktan geçer. Fransa ve Almanya asırlık savaşların mirasından kurtulup birlik yoluna girmeye nasıl başlamıştı hatırlayalım; ‘Şimdi sınır konusundaki ihtilaflarımızı bir kenara bırakıp hangi sahalarda işbirliği yapabileceğimize bakalım’ diyerek… İşbirliği geliştikçe ve hele karşılıklı bağımlılık arttıkça, ihtilafların giderilmesi kolaylaşır.

(2006’da İran doğalgazını Pakistan üzerinden Hindistan’a taşıyacak bir doğalgaz boru hattının inşası gündeme geldiğinde hava anında yumuşamış, Azad Keşmir’le Jammu-Keşmir arasında otobüs seferleri başlamış, Keşmir’deki belli başlı mücahit grupları ateşkese hazır olduklarını ilan etmiş, dönemin Pakistan Cumhurbaşkanı Müşerref bir kriket maçını bahane ederek Hindistan’ı ziyaret etmiş, Müşerref ve dönemin Hindistan Başbakanı Singh ‘Aramızdaki sorunları çözene kadar müzakere masasından kalkmamalıyız’ gibi açıklamalar yapmıştı. (Ne yazık ki o proje, İran’a ambargo yüzünden 2013’te rafa kaldırıldı. Şimdilerde raftan indirilmeye çalışılıyor ama Trump yönetimindeki ABD’nin malum tavrı yüzünden bu iş uzayabilir.)

***

Bir de önerimiz var: Keşmir, tampon bölge işlevi görecek şekilde dizayn edilen, sadece Pakistan ve Hindistan’ın ikisinin de yer aldığı uluslararası kuruluşlara / girişimlere katılabilen müstakil ve fakat ordusuz bir devlet olsun. Gerginlik bitsin, Keşmir savaşları tarihte kalsın, insanlar ve iktisadi kaynaklar daha fazla heba edilmesin, iki devlet birbirinin ayağına sıkıp durmak yerine müşterek kalkınma yoluna girsin.

(KARAR)